Grein frá 2017
Saga matarmarkaða nær langt aftur í tímann. Einn elsti matarmarkaður heims er Borough Market sem staðsettur er í miðbæ Lundúna. Hann hefur verið starfræktur í meira en þúsund ár. En þangað fóru íslenskir framleiðendur fyrir tveimur árum til að kynna, selja og segja frá sínum vörum. Þar á meðal voru tveir framleiðendur af Vesturlandi, Bjarteyjarsandur og Hundastapi, sem kynntu sína framleiðslu og um leið sögu og matarhefðir Íslands.
Það er ekki löng hefð fyrir matarmörkuðum á Íslandi. Saga okkar í verslun og þjónustu inniheldur ekki blómlega tíma matarmarkaða. Hins vegar höfum við alltaf búið að góðum mat og skemmtilegum matarhefðum. Nú hefur orðið mikil vakning um gamlar matarhefðir. Fleiri og fleiri bændur hafa verið að selja hluta sinnar framleiðslu beint til neytenda. Einnig hefur smáframleiðendum með ýmsar matvörur fjölgað hratt á síðustu árum. Allt hefur þetta hjálpast að við að búa til frjóan jarðveg fyrir matarmarkaði.
Fátt sameinar fólk eins vel og matur
Matarmarkaðir gefa neytendum möguleika á að nálgast einstakar vörur sem stundum eru nefndar matarhandverk og fást ekki í stórmörkuðum. Á matarmörkuðum geta neytendur komið sínum óskum á framfæri, sagt sína skoðun og kynnst framleiðendanum að baki vörunni. Þannig myndast gagnkvæmt traust milli kaupenda og seljanda.
Framleiðendur hafa að sama skapi möguleika á að kanna hug neytenda gagnvart vörunni. Við erum að verða meðvitaðri sem neytendur og með auknu aðgengi að upplýsingum, þökk sé internetinu, getum við nú sjálf aflað okkur upplýsinga. Neytendur vilja í auknum mæli vita hvað stendur að baki vörunni. Ein fegursta leiðin er sala sem er beint frá frumframleiðenda til neytanda, það á oftast við á matarmörkuðum. En internetið vinnur ekki bara með neytendum. Í raun eru framleiðendur komnir með markaðstæki heim í stofu og allur heimurinn er undir.
Á mörkuðum hafa framleiðendur tækifæri til að koma sínum áherslum á framfæri og hvað þeim finnst skipta máli í framleiðslunni. Framleiðandinn getur með þessum hætti líka tekið til sín fleiri hlekki úr virðiskeðjunni. Með því standa sjálfur að baki vörunni sinni og selja beint fær framleiðandinn meira fyrir sinn snúð.
Það má segja að matur sé manns gaman og sést það vel á matarmörkuðum. Þar er samankominn fjöldi framleiðenda sem eru tilbúnir að standa stolt á bak við sína framleiðslu, segja frá því hvaðan varan er, hvernig hún var unnin og gefa þannig eitthvað sérstakt til neytandans, sögu og sérstöðu.
En þó að matarmarkaðir snúist í grunninn um samtal framleiðenda og neytenda er mannlífið ekki síður mikilvægur þáttur. Iðandi mannlíf og einstök stemning verður til á mörkuðum. Það verða alltaf til einhverjir töfrar á staðnum.
Á Vesturlandi eru reglulega starfræktir matar- og handverksmarkaðir sem skipulagðir eru af heimafólki sem vill koma vöru sinni á framfæri. Dæmi um slíka markaði er sveitamarkaðurinn í Nesi í Reykholtsdal og sveitamarkaðurinn í félagsheimilinu Breiðabliki, en hann fagnaði einmitt tíu ára afmæli í sumar.
Afraksturinn meira en tífaldast
Markaðurinn á Breiðabliki spratt upp úr verkefninu Lifandi landbúnaður sem grasrótarhreyfing kvenna. Frá því fyrsti markaðurinn var haldinn, í grenjandi rigningu, hefur afraksturinn meira en tífaldast.
Í upphafi þurfti að hafa mikið fyrir þátttöku framleiðenda á markaðnum en í dag rennur skipulagið ljúft og félagsheimilið er fullt af mat og handverki í hvert sinn. Stjórn markaðarins stendur vörð um gæði þeirra vara sem eru seldar á markaðnum. Kjarnahópur markaðarins telur um 30 framleiðendur og eru flestir þeirra kvenkyns. Á þessum tíu árum sem markaðurinn hefur verið að þróast hefur margt verið reynt og stundum hefur hreinlega verið slegið upp sveitahátíð í samstarfi við fyrirtæki og félög á Snæfellsnesi. Á Breiðabliki er vottað eldhús sem framleiðendur geta nýtt og hvetur það til nýsköpunar og vöruþróunar.
Í takt við aukna umhverfisvitund er markaðurinn burðarplastpokalaus, margnota pokar eru keyptir af Ásbyrgi í Stykkishólmi og Smiðjunni í Ólafsvík og seldir á kostnaðarverði.
Ferðaþjónusta er orðin öflug heilsársatvinnugrein og stórkostleg tækifæri fólgin í að samþætta enn betur starfsemi markaða og þjónustu við ferðafólk.
Nýjasta barn sveitamarkaðarins er verslunin Búsæld, sem selur mat og handverk. Þar gefst framleiðendum af öllu Snæfellsnesi kostur á að selja sínar vörur að uppfylltum gæðakröfum. Næstu skref verða vonandi heilsársrekstur á Búsæld með góðri kynningu framleiðenda og markaðssetningu varanna á nokkrum tungumálum.
Matarmarkaðir á Vesturlandi
Greinarhöfundar hafa verið duglegir að þræða matarmarkaði á Vesturlandi í gegnum tíðina og það er gaman að sjá hve víða er nýsköpun og framþróun í framleiðslu á gæðamatvælum úr hreinu vestlensku hráefni.
Með matarkveðju,
Hlédís Sveinsdóttir og
Ragnhildur Sigurðardóttir
Comments